III. Củ Chi trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945-1954)

            Cách mạng Tháng Tám thành công với nhiều thuận lợi những cũng đầy dẫy khó khăn và phức tạp. Cách mạng Việt Nam với vị trí quan trọng ở Đông Nam á bị chủ nghĩa đế quốc chống phá quyết liệt ngay từ đầu. Thực dân Pháp được sự giúp đỡ của quân đội Anh đã ngang nhiên gây hấn ở Nam bộ. Đêm 22 rạng ngày 23/9/1945 quân Pháp dựa vào quân Anh phát động cuộc đánh chiếm Sài gòn.
Mọi cố gắng nhân nhượng hòa hoãn không còn nữa. Nhân dân ta chỉ còn con đường đứng lên chống thực dân Pháp xâm lược. Nơi nào quân Pháp nổ súng đánh chiếm đều bị ta chống trả quyết liệt.

            Ngay sáng 23/9/1945 một cuộc họi nghị được triệu tập. Hội nghị đã phân tích, đánh giá tình hình, so sánh lực lượng địch ta. Sau cùng, Hội nghị quyết định đồng thời với việc gởi điện báo gấp ra Trung ương và Hồ Chủ tịch xin chỉ thị, phát động nhân dân kháng chiến và trên thực tế nhân dân đã đứng lên sử dụng bạo lực để chống quân xâm lược. Hội nghị thành lập ủy ban kháng chiến Nam bộ do Trần Văn Giàu làm chủ tịch. Ngay chiều ngày 23/9, ủy ban kháng chiến Nam bộ ra Tuyên cáo quốc dân: "Đồng bào Nam bộ! ...
            Vì coi quân Anh là đại biểu của đồng minh tới đất nước chúng ta giải giáp quân Nhật để đem lại hòa bình cho dân chúng Đông Dương, nên chúng tôi ủy ban nhân dân Nam bộ luôn giúp cho quân đội Anh làm nhiệm vụ được dễ dàng. Mặc dù có nhiều điều bất mãn, chúng tôi đã nhiều lần kêu gọi quốc dân nên nén lòng căm giận để chờ đợi cuộc vận động ngoại giao với đồng minh trên trường quốc tế. Nhưng do sự nhân nhượng và dung túng của quân Anh, bọn thực dân Pháp đã làm nhiều điều quá đáng.
            Đêm 22/9, chúng cùng với quân đội Anh chiếm Sở Bưu điệm và Sở cảnh sát. Sáng hôm 23/9, quân Pháp công nhiên chiếm trụ sở ủy ban hành chính Nam bộ và Quốc gia tự vệ cuộc. Chúng đã gây nhiều cuộc đỗ máu ở đường phố Sài gòn. Rõ ràng là quân đội Anh đã làm trái với trách nhiệm mà đồng minh ủy thác cho họ.  

            . . . Không lẽ chịu nhục hoài, vì danh dự của dân tộc chúng ta coi trọng quyền lợi của quốc gia, nên chúng tôi phải đánh điện ra Trung ương xin phép cho kháng chiến.

            Chúng tôi đã:

1- Lập ủy ban kháng chiến để lo việc quân sự.

2- hạ lệnh tổng đình công và bất hợp tác với địch.

3- Truyền đi lục tỉnh thi hành phá hoại đường giao thông phong tỏa việc chuyển vận tiếp tế để bao vây địch.

4- Kêu gọi đồng bào tố cáo bọn Việt gian nguy hiểm.

            Đồng bào thân mến!

            Cương quyết phấn đấn, toàn dân hãy đoàn kết để bảo vệ quốc gia".

            Theo lệnh của ủy ban kháng chiến Nam bộ, nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định lập tức tổng bãi công, bãi khóa, bãi thị, tản cư ra khỏi thành phố, triệt phá các đường tiếp tế lương thực của địch. Nhân dân Thành phố thực hiện bất hợp tác với giặc: Tất cả các cở, nhà máy, hiệu buôn, chợ búa đều đóng cửa. Các nhà máy điện, máy nước đều bị phá. Các đơnv ị tự vệ có sự hỗ trợ của học sinh, sinh viên... đắp ụ chiến đấu chặn địch trên các ngả đường. Cuộc chiến đấu của nhân dân Thành phố được Hồ Chủ tịch và Trung ương Đảng tán thành và kêu gọi cả nước hỗ trợ.

            Hưởng ứng lời kêu gọi của Xứ ủy Nam bộ, thực hiện chủ trương của tỉnh ủy Gia Định. Với sự lãnh đạo trực tiếp của Huyện ủy Hóc Môn, quân và dân Củ Chi ngay từ những ngày đầu kháng chiến đã nhanh chóng bắt tay vào công việc chuẩn bị một cách khẩn trương. Chi bộ Đảng ở các xã được kiện toàn, các tổ chức quần chúng được xây dựng và sắp xếp lại cho phù hợp với yêu cầu mới. Các đội du kích được gấp rút chấn chỉnh, thanh niên các xã nô nức tình nguyện vào du kích, những xã có chi bộ và du kích mạnh ở khu Năm như: Phú Mỹ Hưng, Trung Lập, An Nhơn Tây, Nhuận Đức, Phước Vĩnh An. Chỉ trong vòng nửa tháng tất cả các xã của Củ Chi đều lập nên ủy ban nhân dân bên cạnh ủy ban Mặt trận Việt Minh.

            Cho đến tháng 10/1945 thực dân Pháp vẫn chưa triển khai đóng quân được ở các thị trấn, mà vẫn nằm trong Sài gòn và Gia Định. Qua thực tiễn chiến đấu, một vấn đề đặt ra buộc quân và dân Nam bộ phải giải quyết. Đó là vấn đề xây dựng căn cứ kháng chiến. Căn cứ kháng chiến là trung tâm quân sự, chính trị của một tỉnh hay của một huyện. Thực hiện chủ trương xây dựng căn cứ kháng chiến của tỉnh ủy, huyện ủy Hóc Môn chọn Tân Mỹ và Bình Lý (nay là Bình Mỹ thuộc huyện Củ Chi) làm căn cứ kháng chiến của Huyện và tỉnh.

Sáng tháng 11/1945, thực dân Pháp bắt đầu lấn chiếm vùng ngoại ô Sài gòn Gia Định. Chúng đóng đồn bót ở thị trấn và đường giao thông quan trọng, các cầu lớn. Chúng còn liên tiếp mở các cuộc hành quân càn quét với quy mô lớn. Bước vào thời gian này, căn cứ kháng chiến của Huyện đóng ở Bình Lý, Tân Mỹ cũng bị giặc càn quét dữ dội.

            Ngày 20/12/1945, một tiểu đoàn giặc Pháp đổ bộ tại cầu Bến Mương, chúng tìm cách tiến vào Phú Hòa Đông, móc nối với Việt gian xây dựng nhiều tua gác nằm trên trục lộ 15, giao cho bọn bán nước trú đóng, canh gác và kiểm soát.

            Trong tình hình giặc đánh phá, càn quét thường xuyên thì các lực lượng vũ trang không phải do Đảng lãnh đạo như bộ phận của Đệ tam sư đoàn, Đệ tứ sư đoàn, Hát-tê-OảhNốp, Bùi Thế Phiệt.. lại lần lượt rút lui. Các lực lượng vũ trang của quần chúng nhân dân do Đảng lãnh đạo mặc dù mới thành lập, thiếu kinh nghiệm chiến đấu, thiếu vũ khí, nhưng vẫn kiên trì chiến đấu kềm chân kẻ thù. Lúc này trên chiến trường Củ Chi, ngoài lực lượng địa phương ra còn có lực lượng vũ trang giải phóng quân liên quận Hóc Môh Bà Điểm- Đức Hòa cùng hoạt động trên địa bàn huyện. Cuộc chiến đấu dũng cảm của lực lượng võ trang ở đây đã làm cho nhân dân hết sức tin yêu.
            Cuối năm 1945, về mặt quân sự, thực hiện chủ trương của Xứ ủy Nam bộ, tỉnh Gia Định đã xây dựng hoàn chỉnh lực lượng vũ trang địa phương. Đầu năm 1946 đã hình thành 3 thứ quân trong tỉnh là: Vệ quốc đoàn (tức bộ đội chủ lực), tự vệ chiến đấu (tức bộ đội địa phương) và nhân dân du kích.

            Chiến tranh nhân dân và chiến tranh du kích của tỉnh đã từng bước hình thành và phát triển trong 1946, nhiều trận chiến đấu của lực lượng vũ trang do Đảng lãnh đạo đã thu được những thành tích lớn, đã cổ vũ và động viên nhân dân tích cực kháng chiến. Tiêu biểu là khi giặc Pháp đem quân tiến ra ngoại ô Sài gòn vùng Hóc Môn - Củ Chi, thì bị lực lượng cách mạng trong đó đa số là người dân Củ Chi đã chặn đánh chúng tại cầu Tham Lương, gây cho địch thiệt hại rất nặng nề. Đồng thời tại Củ Chi lực lượng cách mạng cùng quần chúng địa phương đẩy mạnh hoạt động phá hoại bằng cách đào đường, cắt một số lô cao su ven quốc lộ 22, để cản trở lưu thông, gây khó khăn cho địch, không trở lại đóng đồn bót được nữa, cho nên mấy tháng đầu năm 1946 tuy mở rộng càn quét, nhưng thực dân Pháp vẫn chưa đóng đồn bót được. ở các xã An Nhơn Tây, Phú Mỹ Hưng, Nhuận Đức . . . Thời kỳ này giặc thường mở các cuộc càn quét những xã, ở về phía Nam Huyện và một số xã ven quốc lộ, cụ thể như: bắn giết, đốt phá ở xã Tân Thông Hội.

            Đầu năm 1946 tỉnh thành lập ủy ban kháng chiến, Huyện có ủy ban nhân dân và Mặt trận Việt Minh, ở Hóc Môn ủy ban kháng chiến Hóc Môn chia huyện Hóc Môn ra làm 5 khu vực quân sự. Mỗi khu vực có Ban chỉ huy quân sự khu. Khu 4, khu 5 của Hóc Môn ngày đó là phần đất huyện Củ Chi ngày nay. Bước vào năm 1946 có thể nói đây là thời kỳ chuẩn bị xây dựng và củng cố lực lượng cho cuộc kháng chiến lâu dài.

            Để có đủ vũ khí đánh giặc, các lò rèn của Huyện đều chuyển sang sản xuất vũ khí thô sơ như: dao, mác, tên. . . với việc chấn chỉnh và củng cố lực lượng vũ trang của huyện, là một bước phát triển mới của cuộc kháng chiến. Qua thực tế chiến đấu, lực lượng vũ trang Huyện đã chặn đứng được nhiều trận càn của địch. Như tại căn cứ Bình Lý, Tân Mỹ trong mấy tháng đầu năm 1946 địch mở nhiều trận càn quét, nhưng mỗi lần vào là giặc lại phải bỏ lại nhiều xác chết. Cầu Rạch Tra trên con sông Sài gòn, cửa ngõ đi vào Bình Lý, Tân Mỹ bị dân quân ta phá sập.

            Trong tình hình quần chúng chưa được ổn định lắm, thì có bộ đội vũ trang của anh em Lý Huê Phương và Lý Huê Vinh, Hồng Tảo và Bình Xuyên, có trang bị súng ống kéo về đ1ong quân từ Phước Vĩnh An lên Nhuận Đức, An Nhơn Tây và Phú Mỹ Hưng. Loại bộ đội này sản sinh trong tình hình Nhật đảo chánh Pháp.

            Đặc biệt là bộ đội Hồng Tảo và bộ đội của hai anh em Lý Huê Vinh, Lý Huê Phương hằng ngày chuyên lo khủng bố, cướp của đồng bào chỉ cần một tờ giấy bạc lớn, chúng đi mua heo, trâu, bò từ ấp này qua xóm khác,  giấy bạc ấy vẫn còn. Thủ đoạn lừa phỉnh là khi chủ nhà không có tiền thối, chúng giựt luôn. Bọn Hồng Tảo giết người một cách dã man, bằng thủ đoạn chôn sống người rồi lấy cuốc giẫy cổ. Hành động khủng bố giết người của hai loại bộ đội phi vô sản trên đây, đã gây nhiều căm hờn, oán ghét trong quần chúng.

            Ngày 30/5/1946 vào lúc 22 giờ đêm, tên Việt gian ác ôn Bắc Đông dẫn 1 tiểu đội lính Pháp vào tại xóm Voi Đá ấp Gót Chàng (xã An Nhơn Tây) đốt nhà anh Thể và bắt anh em Dương Văn Thể, Dương Văn Thưởng. Chúng đưa 2 anh em về bót tra tấn, đánh đập. Riêng anh Thể chúng đánh gẫy cả tay chân, buộc anh phải chỉ hầm súng, nhưng anh khôngmột lời khai báo. Chúng đem anh trói vào thân cây và bắn tại ấp Bến Mương. Còn anh Thưởng trong khi anh Hai Thể bị đánh đập tàn nhẫn, đứng bên cạnh lòng anh sôi sục, căm thù, dù hai tay bị còng nhưng anh cố dùng hết sức mạnh xốc tới đánh tên sĩ quan Pháp, bọn chúng lôi anh ra cầu tàu chặt cổ, lấy đầu đem bêu trên đường 15 ấp Bến Mương. Sau đó được một số nông dân lấy xác đem về chôn tại ấp Gót Chàng. Gương hy sinh anh dũng của 2 anh làm cho đồng bào ở đây vô cùng thương tiếc và càng căm thù giặc tàn ác.
            Tháng 6/1946, tuy lực lượng vũ trang chưa đủ mạnh nhưng để đối phó với tình hình hỗn độn phức tạp trên đây của đơn vị Hồng Tảo và Lý Huê Vinh. Ban quân sự lực lượng vũ trang cách mạng của ta cùng lực lượng giải phóng quân liên quận "Bà Điểm- Hóc Môn - Đức Hòa" tổ chức tước khi giới bọn này. Đúng 12 giờ trưa ngày 8/6/1946 tại vùng Trảng Xếp, bàu Đưng xã An Nhơn Tây bộ đội ta bất ngờ bao vây tước vũ khí, thuyết phục Lý Huê Phương buộc chúng phải đầu hàng. Chúng có liên lạc với bọn Nhật ở Tây Ninh để nhận đường rút lui của bộ đội ta, nhưng đã bị thất bại. Được tin này, đồng bào ta rất vui mừng, phấn khổi thấy được loại bộ đội trá hình "đầu trộm, đuôi cướp" đã bị tiêu tan.

            Để có đủ sức lãnh đạo cuộc kháng chiến của nhând ân trong tỉnh, khoảng tháng 9 năm 1946 một cuộc họp giữa các đồng chí có trách nhiệm trong tỉnh được tổ chức tại Tân Thới Hiệp, có đại biểu cấp trên về dự, đã bầu được Ban Chấp hành Đảng bộ thống nhất gồm 11 đồng chí do đồng chí Phạm Văn Chiêu làm Bí thư kiêm Chủ tịch tỉnh Gia Định.

            Về cuối năm, lực lượng vũ trang của Huyện càng hoạt động sôi nổi hơn, đã gây cho địch nhiều thiệt hại đáng kể, du kích đánh chiếm đồn Phước Vĩnh An và một số nơi khác. Nổi bật nhất là ngày 24/11/1946, một đại đội của chi đội 6 tỉnh Gia Định, phối hợp cùng lực lượng địa phương chặn đánh địch tại ấp Ràng xã Trung Lập, đã tiêu diệt gần 100 tên, đốt cháy nhiều xe nhà binh. Chiến thắng của quân dân ta ở trận Ràng có nhiều tiếng vang lớn, đã gây được lòng tin tưởng vào chiến thắng của nhân dân và cán bộ.

            Thời gian này, mặc dù Pháp về đóng tại Củ Chi nhưng ở các xã, đều tổ chức được đội vũ trang tuyên truyền để chặn các cuộc càn quét của địch, đồng thời rải truyền đơn, treo biểu ngữ, giải thích cho nhân dân hiểu dã tâm của thực dân Pháp muốn chiếm đất nước ta một lần nữa.

            Dưới sự lãnh đạo của Ban Chấp hành Đảng bộ thống nhất, quân và dân Gia Định đã thu được nhiều thắng lợi mới, trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Trải qua một năm chiến đấu, quân và dân Củ Chi đã nhận thức được những vấn đề cơ bản của cuộc kháng chiến để cùng quân và dân cả nước bước vào kháng chiến toàn quốc.

            Thực dân Pháp phản bội không thi hành thỏa hiệp 14/9. Trước tình hình đó thay mặt Trung ương Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh kêu gọi toàn quốc kháng chiến toàn Đảng, toàn dân, toàn dan ta đi vào cuộc kháng chiến với niềm tin tất thắng.

            Bước sang năm 1947, thực dân Pháp thấy rằng chúng không thể bình định Nam bộ mà chúng đã từng huênh hoang tuyên bố như trước được, nên chúng phải chuyển hướng chiến lược từ tốc chiến, tốc thắng sang đánh lâu dài, cũng từ năm 1947, thực dân Pháp thực hiện âm mưu "dùng người Việt đánh người Việt", "lấy chiến tranh nuôi chiến tranh". Do đó, chúng tăng cường đôn quân bắt lính và mở những cuộc hành quân để cướp bóc tài sản của nhân dân ta. Nhìn chung toàn bộ chiến trường Gia Định bước sang năm 1947 có ác liệt hơn năm 1946. Cuộc chiến đấu của quân dân Củ Chi trong thời kỳ này càng trở nên quyết liệt. Vào tháng 2/1947, ta tổ chức trận Binh La ở Phú Hòa Đông, chỉ huy trưởng là ông Nguyễn Văn Khạ, chính trị viên Mặt trận là ông út Nữa (Trần Văn Nữa), liên lạc Mặt trận ông Lê Văn Trước.

            Khoảng 11 giờ đêm, khi trăng vừa lặn tiếng súng lệnh tấn công bắt đầu, nhân dân trong xã đồng loạt đốt ống lói, đánh thùng gõ mõ vang trời, ngay tại thành Thầy Biên, lực lượng 600 thanh niên đã được trang bị dao găm, tầm vông vạt nhọn sáng đá và bành mủ để chắn đạn, mai phục sẵn đột kích vào đồn. Cùng lúc 25 xe bò rơm được đẩy vào để chặn lối ra của giặc và sẵn sàng phát hỏa (trong trận này ta có hợp đồng với trên để hỗ trợ lực lượng), nhưng chờ đến quá giờ, ông Khạ quyết định hành động). Kết quả là giặc hết sức hoang mang không biết được mặt trận chính ở đâu, chúng chạy loạn xạ, một số thoát ra cổng đồn chạy về phía "Nhà việc", trong đêm tưởng lầm hạ sát lẫn nhau, gây thiệt mạng 29 tên Pháp. Trong trận đánh ta có dùng mưu để ly gián địch. Ông Nguyễn Văn Chạy lúc đó làm hương hào, với tinh thần chưa dứt khoát ngã ngũ theo ai, trong lúc đẩy ra rơm vào, ta kết hợp hô to: "Tiến vô, bớ hào Chạy" sáng ra ông theo cách mạng luôn. Đặc biệt trongtrận đánh này xã Phú Hòa Đông được giấy khen của Trung tướng Nguyễn Bình, được nhân điển hình cho các xã khác học tập. Về sau, ông Nguyễn Văn Khạ bị Cao đài bắt, chúng đem xử bắn, đứng trên sạp bán thịt được chồng cao trước chợ Phú Hòa Đông ông dõng dạt hô to:

"Đả đảo Cao đài phản động,

Hồ Chí Minh muôn năm"

            Khí phách hiên ngang của ông Khạ đã làm cho nhân dân ở đây vô cùng cảm phục và họ thầm hứa với nhau theo gương ông chống giặc. ậ Củ Chi lúc này, vùng du kích được phát triển nên cuộc tranh chấp giữa ta và địch đã diễn ra ác liệt. Về phía địch, chúng cố gắng mở rộng vùng kiểm soát, còn về phía ta thì cố gắng giữ vững và phát triển vùng giải phóng ở Phú Mỹ Hưng, An Nhơn Tây, Trung Lập . . . Để tạo nên thế chính trị mới cho cuộc chiến đấu, lực lượng vũ trang ở các xã đã phát triển như: Phú Hòa Đông, An Nhơn tây, Phước Vĩnh An đều có một trung đội tại chỗ được trang bị súng tịch thu được của Pháp và súng th6o sơ tự tạo. Đặc biệt, ở Phước Vĩnh An, nhân dân tìm mua súng về trang bị cho du kích, nên lực lượng vũ trang tại đây được trang bị vũ khí rất mạnh.

            Năm 1947, cũng xuất hiện nhiều gương gan dạ, dũng cảm đã dùng rựa chặt đầu giặc Pháp, ở Phú Hòa Đông, ông Nguyễn Văn Trinh phục kích chém đứt đầu một thằng Pháp sau khi đã hãm phụ nữ trên đường về. Ông Nguyễn Văn Đãng nghe bà con báo cáo có hai thằng Pháp đI bộ về phía cầu Bến Nẫy, ông phục kích chém đứt đầu một thằng, còn một thằng trong khi ông đang vật lộn thì có xe Pháp chạy đến, chúng bao vây bắt được ông. Chúng đem ông xử bắn. Trước khi chết ông Đẵng hô to “Tao chết nhưng con cháu tao vẫn giành được độc lập”.

Một gương khác cũng rất dũng cảm, dưới sự móc nối liên lạc với ta, một người dân Củ Chi làm bồi cho Tây ở bót Bến Mương thừa cơ hội bỏ thuốc độc vào cà phê giết chết một số lính Pháp, còn lại một số tên gác bên ngoài phát hiện, chống lại, nhưng ta đã tổ chức cho rút lui một cách an toàn.

            Phong trào địch vận ở Củ Chi cũng xuất hiện khá sớm. Nhiều binh lính địch phản chiến, trong đó điển hình nhất là vụ một tốp lính lê dương người Đức phản chiến theo ta bắt tên Cò Thôi đã mưu trí tổ chức đột nhập vào trại Phờ-răng-xi-ni bọn lính Pháp trong đồn xếp 2 hàng, thành giàn chào theo nghi thức nhà binh. Sau khi vào được trong trại, ta liền nổ súng hạ được nhiều tên Pháp ở đây.

Thực hiện chủ trương của tỉnh ủy, để có đủ sức mạnh lãnh đạo cuộc kháng chiến đi đến thắng lợi, Huyện ủy Hóc Môn coi công tác phát triển và củng cố cơ sở Đảng là một công tác quan trọng trong năm 1947, Huyện ủy chủ trương mở nhiều đợt thi đua phát triển đảng viên. Cuộc chiến đấu của quân dân Củ Chi diễn ra ngày càng ác liệt thì trong quần chúng lại xuất hiện nhiều người xứng đáng được đứng vào đội ngũ của Đảng.

            Do thực hiện đúng đắn chủ trương của tỉnh ủy về công tác củng cố và phát triển Đảng, nên cuối năm 1948, hầu hết các xã của Củ Chi đều có chi bộ Đảng. Số lượng đảng viên của mỗi chi bộ cũng tăng nhanh. So với năm 1946 thì số lượng đảng viên trong toàn huyện tăng gấp 2 lần. Nhìn chung, công tác phát triển và củng cố cơ sở Đảng ở Củ Chi trong thời kỳ này được tiến hành một cách thuận lợi. Song song với công tác phát triển đảng viên, là công tác bồi dưỡng đảng viên. Thời kỳ này, Huyện ủy thường xuyên mở những lớp lý luận ngắn ngày, hay cử cán bộ về tỉnh dự các lớp huấn luyện dài ngày để bồi dưỡng, lý luận cách mạng cho cán bộ đảng viên cơ sở. Vừa học tập vừa tham gia thực tiễn đấu tranh cách mạng mà nhận thức của cán bộ, đảng viên trong huyện ngày một nâng cao.

            Cùng với công tác xây dựng và củng cố cơ sở Đảng, Huyện ủy còn chú trọng kiện toàn các tổ chức quần chúng. Năm 1947, thành lập Mặt trận Việt Minh. Mặt trận Việt Minh ra đời đã động viên và tập hợp được nhiều tầng lớp nhând ân Củ Chi tham gia hoạt động cách mạng. Mặt trận Việt Minh thực sự đã phát huy đầy đủ sức mạnh của nhân dân Củ Chi trong kháng chiến. Bên cạnh Mặt trận Việt minh huyện còn tổ chức sắp xếp lại nông hội, thanh niên, phụ nữ, để phát huy sức mạnh tổng hợp trong kháng chiến.

            Năm 1947, quân dân Củ Chi lập được nhiều thành tích chống càn. Thắng lợi về quân sự thời gian này đã thúc đẩy phong trào chiến tranh du kích của huyện ngày càng phát triển. Lực lượng du kích ở các xã: Tân An Hội, Tân Phú Trung, Phước Vĩnh An ngày càng lớn mạnh. Thanh niên các xã này hăng hái tình nguyện vào bộ đội.

            Sang năm 1948, hầu hết các xã của Củ Chi đều có du kích. Lực lượng du kích đã làm tốt công tác chiến đấu, giữ gìn xóm làng. Thời kỳ này cũng là thời kỳ hình thành và xây dựng 3 thứ quân. Vào giữa năm 1948, giặc Pháp và bọn Việt gian mở trận càn lớn vào xã An Nhơn Tây quân số lên đến một trung đoàn, có máy bay, tàu chiến hỗ trợ. Trước khi vào xã chúng bắn pháo dữ dội để dọn đường vào các ấp Bến Mương, Chợ Cũ, Xóm Chùa, hàng trăm nhà bị đốt, nhiều trâu, bò, gà, vịt bị giết hại. Khi phát hiện được hầm lúa của đồng bào, lớp thì cướp đem xuống tàu, lớp khác đốt phá. Chúng bắt 11 ông già, bà lão đem lên đường 15 bắn chết. Hành động dã man, giết người thô bạo của bọn Pháp và Việt gian ở đây đã gây căm phẫn lớn trong nhân dân.

            Trong năm 1948, lực lượng địa phương đã kết hợp với bộ đội chủ lực do đồng chí Tô Ký chỉ huy đánh đồn Bà Hộ. Pháp đóng ở đây một trung đội, ta tấn công tiêu diệt ổ đề kháng cuối cùng của chúng, đốt cháy nhà máy xay lúa của tên địa chủ Trần Thị Huấn, diệt 30 tên giặc Pháp, đồng chí ba Ta một đảng viên của ta đã hy sinh.

Những trận phục kích và công đồn ngày càng nhiều, làm cho nhân dân ta tin tưởng vào khả năng đánh thắng của bộ đội cụ Hồ đi từ cây tầm vông vạt nhọn.

            Tháng 12/1948, với tình hình vũ khí còn hạn chế, phong trào tạo vũ khí đánh Pháp xuất hiện đều khắp trong huyện tại xã Phú Hòa Đông, đồng chí Lê Văn Trước được cử đến Hóc Môn để học tập cách chế tạo súng và về thành lập tổ chế tạo vũ khí thô sơ của xã. Đầu tiên tổ làm lễ ra mắt đồng bào 2 cây súng múc chế theo kiểu Anh, bà con tin tưởng, đóng góp đồng, lư, thau để cung cấp cho tổ, tổ đã chế tạo được 35 súng theo kiểu múc Anh trang bị cho du kích. Sáu súng ngựa bay (côn 12) để trang bị cho cấp chỉ huy, 50 súng Côn-on (loại súng bắn 1 viên để ám sát, bắn bằng đạn múc Anh), 7 cây Mi-tin và 10 Mi-mát. Cùng lúc đó phong trào tự tạo vũ khí thô sơ cũng phát triển các xã Phước Vĩnh An, Nhuận Đức, Phú Mỹ Hưng. . .  Sau khi được trang bị vũ khí tự tạo, cộng với súng thu được của giặc, lực lượng vũ trang địa phương đẩy mạnh hoạt động quân sự, với hình thức bao vây, bắn tỉa, phục kích tiêu diệt, làm tiêu hao sinh lực và thu ngắn tầm hoạt động của địch.

            Vừa chiến đấu, người dân Củ Chi vừa sản xuất để bảo đảm hậu cần tại chỗ. Hưởng ứng lợi kêu gọi của Hồ Chủ tịch về xóa giặc dốt. Một phong trào “Bình dân học vụ” được dấy lên ở Củ Chi. Trẻ, già, trai, gái không phân biệt nam, nữ, người biết nhiều dạy người biết ít, ở vùng giải phóng đi đâu cũng học.  Học ở chợ, học ở nhà, học ở ngoài đồng. Nhờ vậy mà 90% người dân Củ Chi biết đọc, biết viết. Chỉ sau mấy tháng phát động phong trào, đã xóa xong nạn mù chữ.

            Cuối năm 1948, đến đầu năm 1949 đời sống của nhân dân Củ Chi tuy có thiếu thốn phần nào, dù giặc cố tâm phá hoại kinh tế của ta, nhưng đồng bào ở đây cũng không bị đói. Tuy đời sống vật chất có thiếu thốn, nhưng mỗi lần giặc càn vào đều bị du kích, bộ đội ta đánh trả quyết liệt, chúng bị ta làm tiêu hao sinh lực nặng nề. Làm cho địch, khi nghe đến một số địa danh của Củ Chi đều khiếp vía. Nhất là ở xã An Nhơn Tây bọn Việt gian trước khi tràn vào đều đốt nhang khấn vái trời phật hộ mạng. Còn du kích, bộ đội, đồng bào ta càng đánh giặc thắng lợi, càng hăng hái tham gia chiến đấu diệt địch. Hồi ấy có mấy câu thơ ca ngợi về Củ Chi như sau:

Củ Chi ơi! Chiến khu này,

Quân thù mà đến, quân thù tan thây,

Xóm Chùa, Chợ Cũ, Bến Mương,

Gót Chàng, Gò Nổi, đi qua Ba Sòng,

Xóm Trại, Xóm Mới, Bàu Đưng,

Nhiều tiếng vang lừng cả nước nghe danh...

            Sang năm 1949 địch ra sức phá hoại và bao vây kinh tế của ta. Chúng gom dân ra các trục lộ lớn và xây dựng nhiều tháp canh, đồn bót để bắt lính và kiểm soát nhân dân. Đồng thời chúng còn mở những cuộc hành quân càn quét nhằm vơ vét lương thực và bắn giết trâu bò của ta, phá hoại tư liệu sản xuất của người nông dân. Trong hai năm 1948-1949 thực dân Pháp đã giết hại hàng mấy nghìn con trâu, bò, của nhân dân Củ Chi. Không chịu để quân thù bắn giết súc vật một cách bừa bãi, nhân dân Củ Chi đã đứng lên đấu tranh trực diện với kẻ thù đòi chúng phải bồi thường số trâu, bò đã bị giết hại. Nhân dân ở đây còn hưởng ứng lời kêu gọi của Đảng là bất hợp tác với địch, bao vây kinh tế địch.

            Nói đến phong trào dân quân Củ Chi là không thể nào quên thành tích cản sông Sài gòn trong chiến địch Lê Hồng Phong cuối năm 1949, ta chủ trương dùng mọi khả năng, phương tiện để cản sông Sài gòn tại bến Cây Ư, ấp Xóm Chùa, ngăn tàu giặc, góp phần cho thắng lợi của chiến dịch. Sau đợt phát động, có hàngngàn dân quân tham gia chặt cây, đóng cừ, chở đất, đá. Đồng bào xã An Nhơn Tây đã đóng góp hàng trăm chiếc ghe, chở đất đá rồi nhận chìm luôn để cản sông. Ông già, bà lão cùng với nam, nữ thanh niên tham gia lao động ngày đêm không mệt mỏi. Để bào đảm có đủ cây đóng cừ, bà con các ấp ở xa như Ba Sòng, Gò Nổi, Xóm Mới, Xóm Trại và nhân dân các xã lân cận. . . cũng hưởng ứng tham gia. Từng đoàn xe bò tới 30 chiếc kéo cừ đến ấp Xóm Chùa, phân công cho dân quân chặt cây, đóng cừ. Kẻ vác, người khiêng, thi đua hoàn thành nhiệm vụ. Chiến dịch mở màn, vùng Bến Cát, Dỗu Tiếng, Bến Súc. . . bị tấn công, hàng chục tàu chiến của giặc đến đây gặp phải chướng ngại cản sông Sài gòn, chúng phải mất thời gian cả ngày đánh phá mới vượt qua được.

            Nhìn chung toàn chiến trường Củ Chi. Từ tháng 9/1945 đến năm 1950, thực dân Pháp chưa hề kiểm soát được, mặc dù chúng có mở mộ số trận càn, nhưng quyền kiểm soát vẫn thuộc về phía cách mạng.

            Vào những năm từ 1948 đến 1950 chiến tranh du kích đã phát triển đều khắp ở Củ Chi. Do đó, vùng giải phóng được giữ vững an toàn, du kích các xã dọc theo các con đường lớn như: đường số 8, số 7, 15 và quốc lộ 22, thường xuyên phục kích đánh địch mỗi khi chúng đi càn.

            Cuộc sống của nhân dân vùng du kích vẫn được bảo đảm bình thường, báo chí cách mạng vẫn được nhân dân theo dõi thường xuyên. Điểm nổi bật của chiến tranh du kích ở Củ Chi thời kỳ này là địa đạo chiến. Năm 1947, đồng bào các xã Tân Phú Trung (ấp Phú Lợi, Giòng Sao), Tân An Hội, Phước vĩnh An (ở Cây Da, Bà Giả), An Nhơn Tây, Trung An vì không thể để cho địch bắt đi sau những cuộc hành quân gom dân. Nên đồng bào đã có sáng kiến đào những hầm bí mật cá nhân thành hầm bí mật liên gia, từ hầm bí mật liên gia phát triển thành những con đường hầm chạy dài từ xóm này sang xóm khác, với nhiều ngăn nhiều nếp và nhiều nắp, nhiều đường chạy dài trong lòng đất. Hầm có chỗ ẩn nấp cho lợn, gà, trâu, bò, đồng thời còn có những ổ chiến đấu cho du kích khi cần thiết chiến đấu. Nhờ có địa đạo mà khoảng tháng 7/1950, giặc mở một trận càn vào Tân Phú Trung với lực lượng là 5 tiểu đoàn càn quét trong vòng 15 ngày đêm, nhưng không hề bắt được một cán bộ nào, bọn chúng không giết được một người dân nào, mà ngược lại còn bị du kích chận đánh, cuối cùng chúng phải tháo lui. Tác dụng của địa đạo chiến làm cho phong trào đào địa đạo lan rộng ra các xã khác, nhất là các xã vùng cao. Cho đến năm 1950, chỉ tính riêng các xã: Tân Phú Trung, Phước Vĩnh An, An Nhơn Tây, Tân An Hội, đường địa đạo đã có trên 100 km chiều dài.

            Song song với phong trào đào địa đạo, còn có phong trào xây dựng xã, ấp chiến đấu như: Phú Mỹ Hưng, An Nhơn Tây, Nhuận Đức, Phước Vĩnh An, Tân Phú Trung, được rào bọc kỹ càng bằng tre gai, mây, táo, dứa, hầm chông, hố chông và lựu đạn gài để chống càn. Ngoài đồng trống, nhân dân còn đóng cây tầm vông vạt nhọn cao, để chống địch nhảy dù.

            Ngoài ra, còn có phong trào làm hầm chông, hố chông của nhân dân Củ Chi đã làm cho thực dân Pháp khiếp vía mỗi khi chúng càn vào Củ Chi. Có thể nói từ đầu năm 1949 nhờ phong trào địa đạo, hầm chông, hố chông, xây dựng làng, ấp chiến đấu, mà phong trào du kích chiến tranh ở Củ Chi, bước sang một giai đoạn mới. Từ đây quân dân Củ Chi có thể chủ động đánh địch ở nhiều nơi và buộc địch ở thế bị động.

            Từ cuối năm 1950 đến đầu năm 1951, địch bắt đầu mở nhiều cuộc hành quân càn quét, bắn phá, giết hại đồng bào nhằm mở rộng vùng kiểm soát của chúng. Tiêu biểu nhất là trận bố sông Lưu, vào đêm 26 rạng ngày 27/1/1951 bọn Pháp kéo đến ấp Giữa, Xóm Đình, Cầu Nga, chúng lục xét, bắt bớ, đánh đập, bắn giết, cướp của một cách man rợ. Trong 7 ngày đêm bố ráp, sau khi rút đi, chúng còn bắn cối trở lại gây khó khăn cho đồng bào trong việc tìm kiếm hàng trăm người bị chúng giết hại. Sự tàn sát dã man này, đã gây lòng căm thù cao độ trong nhân dân Củ Chi và riêng người dân Phú Thạnh, xã Hòa Phú luôn ghi sâu mối thù này. bài thơ “Trận bố sông Lưu” ra đời lúc ấy có đoạn:

Bảy ngày liên tiếp bố vây

Tìm kiếm chưa hết nên thây tanh rình

Thây còn sót lại nó sình

Tính chung tất cả trung bình vài trăm

Nghe qua ai cũng thương thầm

Cảnh trạng chết chóc do thằng giặc ngu

Kể đây trong trận sông Lưu

Người dân Phú Thạnh đời đời ghét Tây

Thù Tây thì phải như vầy

Toàn dân chung sức giết loài Việt gian

Giết quân đế quốc tham tàn

Nước nhà độc lập huy hoàng quang vinh

            Thời kỳ này tình hình chiến trường Gia Định nói chung và chiến trường Củ Chi nói riêng rất ác liệt. Nhưng chiến tranh du kích ở Củ Chi vẫn phát triển, tinh thần chiến đấu của cán bộ, đảng viên và nhân dân Củ Chi vẫn được nâng cao, không khí chiến đấu ở khu du kích vẫn rộn ràng, sôi nổi. Các xã Phú Mỹ Hưng, An Nhơn Tây. . . đồng bào ngoài giờ chiến đấu thì sản xuất, tích cực chuẩn bị chiến đấu như đào hầm, vót chông, rào làng. . . Thanh niên hăng hái tham gia tự vệ. Đây là thời kỳ sôi nổi nhất trong vùng tự do, ban ngày thì hội họp, chợ búa buôn bán nhộn nhịp vui tươi, đêm đêm vang lên lời ca tiếng hát, biểu diễn văn nghệ, chiếu phim. . . cuộc sống ở các xã này đã đi vào nề nếp và có tổ chức. Thỉnh thoảng bọn thực dân Pháp có đi càn quét tàn phá, nhưng sau khi chúng bị ta đánh phải tháo lui, chỉ cần vài ngày sau thì hoạt động trở lại bình thường. Cán bộ các nơi khác đến Củ Chi thời kỳ này cảm thấy yên tâm, tin tưởng vào thắng lợi. Ngoài ra, những năm từ 1949 đến 1951, Củ Chi còn là nơi an toàn để mở lớp đào tạo, tập huấn cán bộ của tỉnh và của huyện.

            Từ giữa năm 1951 bị thất bại nặng nề ở chiến trường miền Bắc, địch càng ráo riết bắn phá và bình định miền Nam. Vì biết các xã phía Bắc là căn cứ kháng chiến của tỉnh, nên chúng mở cuộc càn quét và đóng bót tại An Nhơn tây. Địch thường xuyên dùng máy bay ném bom và bắn pháo ngày đêm vào các xã ấy. Cũng từ tháng 6/1951, quân dân Củ Chi thường xuyên tổ chức đánh địch. ậ An Nhơn Tây, khi địch vừa mò vào, thì lập tức bị ta bao vây nhốt chặt trong đồn nhiều tháng, làm cho địch không dám ló mặt ra,ngày đêm mất ăn, mất ngủ, lo sợ bị tiêu diệt. Cũng trong năm 1951, ta tổ chức nhiều trận diệt địch ở bót Cây Bài, Cây Sộp xã Phước Vĩnh An, bót Tân Quy xã Tân Thạnh Tây. Trong vùng địch kiểm soát ta đẩy mạnh đấu tranh chính trị, kết hợp với đấu tranh võ trang và diệt ác, trừ gian, vận động được nhiều binh lính địch bỏ ngũ về nhà làm ăn. Huyện Củ Chi là một địa phương có phong trào binh vận khá sớm trong tỉnh. Nhờ vậy mà phong trào binh biến và đào rã ngũ thường xuyên nổ ra trongnhững năm địch chiếm đóng.

            Tháng 6/1951, do tình hình mới của chiến trường, nên trên chủ trương sáp nhập Gia Định vào cùng với Tây Ninh thành một đơn vị hành chánh gọi là Gia Định Ninh. Củ Chi thời kỳ này nằm trong sự chỉ đạo chung của tỉnh ủy Gia Định Ninh.

Tháng 6/1952 tại An Nhơn Tây, một tên lính Phápvào xóm Hầm Đất, định hãm hiếp phụ nữ, bị anh Nguyễn Văn Tua bắn chết liền tại chỗ. Cũng trong thời gian này một tên lính Pháp khác xuống ấp Bến Mương (Nhuận Đức) bị bác nông dân Hà Văn Giáp dùng rựa chặt đầu, lôi thây quăng xuống hố. Để diệt bọn ác ôn địa phương trả thù cho bà con An Nhơn Tây, em Hà Văn Đương 12 tuổi, con bác Hà Văn Giáp đến công sở của bọn Việt gian dùng tạc đạn ném tên đội Chong bị thương nặng.

            Từ cuối năm 1952 trở đi thì hầu hết các xã, kể cả những xã trước đây có phong trào du kích chiến tranh khá mạnh như: Phú Mỹ Hưng, An Nhơn Tây đều có địch chiếm đóng.

            Giai đoạn từ năm 1952-1954, chiến trường Gia Định nói chung và ở Củ Chi nói riêng là thời kỳ gay go và gian khổ nhất. Vì trong thế bị động, thực dân Pháp tăng cường đánh phá cách mạng để bảo vệ cho Sài gòn là trung tâm quân sự, chính trị phản động của chúng.

Tuy gian khổ, nhưng cuộc sống, chiến đấu của người dân Củ Chi thời gian này vẫn vững vàng cơ sở Đảng vẫn không ngừng được củng cố và phát triển. Các tổ chức quần chúng dưới sự lãnh đạo của Đảng ngày càng lớn mạnh, chiến tranh du kích vẫn phát triển. Điển hình là ở Phú Hòa Đông có gương dũng cảm của bác Nguyễn Văn Tý cùng 2 con là Nguyễn Văn Minh và Nguyễn Văn Xẽn đã chém chết hai tên giặc Còm-măng-đô, trong lúc chúng đi cướp của đồng bào từ phía Bình Dương đến Phú Hòa Đông, tịch thu được 02 cây súng mitin giao nộp cho cách mạng.

            Bước sang năm 1953 ngày 17/1 tạo lô cốt gần cầu rạch Sơn do anh óc chỉ huy, sau nhiều tuần lễ bao vây, có 6 tên lính mang theo 6 súng và một số tạc đạn chạy theo cách mạng. Một mẹ chiến sĩ tại ấp Bến Mương (Nhuận Đức) vận đ6ọng được 3 binh sĩ địch mang 3 múc-mát theo cách mạng. Khi phong trào đấu tranh vũ trang và chính trị lên mạnh, thì việc vận động binh sĩ có kết quả cao. Có nhiều hình thức khác nhau, nếu vận động binh sĩ không ra với cách mạng, thì họ cũng bỏ ngũ trở về với gia đình, hoặc nhận nằm lại làm nội tuyến.

            Tháng 3/1953, qua sự vận động khéo léo của một cán bộ ở xã An Nhơn Tây, Lâm Quang Phồi, đại đội trưởng đại đội Hòa Hảo ở đồn Tân Thạnh Tây, trong thời gian một năm, đã vận động, kêu gọi số lính trong đồn và 6 lô cốt khác đóng dọc lộ 8, theo cách mạng trên 100 người, có mang theo cả vũ khí. Sau đó ta dùng mìn đánh sập đồn và các lô cốt nói trên. Đây là một cuộc rã ngũ tập thể. Tình hình này tác động mạnh đến binh lính địch, làm cho tinh thần chúng hoang mang dao động đến cực độ.

            Hoạt động của đại đội 917 tỉnh Gia Định cũng gây cho địch nhiều thiệt hại đáng kể, như trận đánh rạp hát thầy Sáu Định ở thị trấn Củ Chi đã diệt 300 tên lính lê dương và nhiều trận đánh vận động chiến rượt địch chạy, cụ thể như ở Trung Hòa, xã Trung Lập.

            Công tác dân công tải gạo trong thời gian này cũng thật sôi nổi, hàng ngàn lượt người đi tải gạo ở kinh số 3, nhất là đồng bào khu 5 số gạo này được vận chuyển phân phối cho các đơn vị bộ đội như: Chi đội 6, chi đội 12, cơ quan cùng bà con dân nghèo trong huyện, xã.

Từ cuối năm 1953, do thất bại ở chiến trường Bắc bộ, nên giặc Pháp ở chiến trường miền Đông Nam bộ đã suy yếu rõ rệt, chúng không đủ lực lượng để mở những cuộc hành quân càn quét, đánh phá vùng căn cứ của ta nữa. Sang đầu năm 1954, quân ta chủ động mở những trận tấn công vào căn cứ của địch. Tinh thần binh lính địch sa sút rõ rệt. Cho nên trong thời gian này, đại đội 917 kết hợp với binh vận, chiếm bót Cây Bài một cách dễ dàng.

            Đặc biệt từ cuối năm 1953 đến đầu năm 1954, tinh thần chiến đấu của quân dân Củ Chi rất cao. Ngay trong vùng địch còn kiểm soát, quần chúng tự nổi dậy bao vây đồn bót, giết tề gian làm tê liệt bộ máy chính quyền của địch. Từ đầu năm 1954 nhất là tháng 2 và tháng 3 năm 1954, được sự hỗ trợ của lực lượng vũ trang huyện, các xã của huyện Củ Chi, nhân dân nổi dậy bức rút hàng chục đồn bót.

Phối hợp với chiến trường Nam bộ, để làm hậu thuẩn cho chiến trường Điện Biên Phủ, quân dân Củ Chi liên tục tấn công địch ở nhiều nơi, nổi bật nhất tại xã Hòa Phú, quân dân du kích ở đây đã tổ chức đánh chiếm đồn cầu Bà Bếp trên lộ 8, diệt 3 tên, số còn lại đầu hàng. Kết quả ta thu được 3 cây múc Đức, 1 thùng lựu đạn và sau đó rút an toàn về Phú An. Ngoài ra để bào đảm hậu cần tại chỗ, việc sản xuất cũng được đẩy mạnh.

            Tháng 5/1954 tin vui chiến thắng Điện Biên Phủ đến với đảng viên, cán bộ và nhân dân Củ Chi, càng động viên, thôi thúc mọi người tiến lên giành thắng lợi hoàn toàn trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.

Vào những ngày kết thúc hiệp nghị tại Giơ-ne-vơ, nhân dân Củ Chi đã sớm nhìn thấy dã tâm của kẻ thù, liền đấu tranh với địch. Nhiều cuộc mít tinh, biểu dương lực lượng của quần chúng, các phong trào xoay quanh những mục tiêu đòi địch phải thể hiện thiện chí của mình để đi đến ký kết hiệp định, đồng thời ủng hộ phái đoàn chính phủ ta tại Giơ-ne-vơ và cũng trong những ngày cuối này, kẻ thù đã trả lời những đề nghị chính đáng của nhân dân Củ Chi bằng súng đạn. Sáng ngày 19/7/1954, cuộc biểu dương lực lượng của nhân dân hai xã Tân An Hội, Tân             Thông Hội trên quốc lộ 22 từ cây số 31 đến Quán Đôi, gồm hơn 600 người tham dự đã bị bọn thực dân Pháp và tay sai khủng bố, đàn áp. Anh Liêu Bình Hương cùng 53 đồng bào hy sinh và 57 người khác bị thương. Nhân dân hiểu ngay rằng đây cũng là hành động nằm trong âm mưu của địch. Nhưng tiếng súng của quân thù không hề làm cho nhân dân nao núng, họ bình tĩnh khiêng những xác chết đặt trước đồn thù, đòi bồi thường và bắt địch trả lời những câu hỏi về hành động khốn nạn của chúng.

            Tiếng súng giết người hàng loạt ở quốc lộ 22 nổ ra, toàn Củ Chi phẫn nộ, cả vùng nổi dậy đấu tranh đòi trả thù cho những người bị giết hại, hàng ngàn người kéo ra quốc lộ 22 đấu tranh, quân thù sợ hãi co rúm trong dồn. Nhân dân gồng gánh con cái, quần áo đi các nèo đường kể khổ, tố cáo quân thù.

            Cuộc nổi dậy của nhân dân Củ Chi từ 19/7/1954 đã báo hiệu tính chất quyết liệt của phong trào cách mạng ở Củ Chi, nó nói lên rằng quần chúng được thử thách thêm vững vàng, cơ sở Đảng được củng cố thêm phát triển. Cuộc đấu tranh ấy sẽ nhanh chóng chuyển thành mũi nhọn chĩa thẳng vào thế lực phản động ở các xã, ấp sau hiệp định Giơ-ne-vơ.

            Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết. Hòa bình trở lại trên một nửa đất nước. Tiễn con em mình ra miền Bắc tập kết, người mẹ, người vợ, người chị Củ Chi nắm chặt tay gửi chồng con mình ra Bắc nói với Trung ương Đảng, Chính phủ rằng “Nhân dân Củ Chi nguyện giữ gìn mảnh đất này. Những người vợ, người mẹ Củ Chi sẽ thay chồng con mình để chiến đấu chống kẻ thù mới. Những người Củ Chi ra đi ngày đó cũng thầm hứa với những người thân và mảnh đất họ đã từng chiến đấu rằng họ sẽ trở về giải phóng quê hương và điểm tô mảnh đất này.

Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân ta sau chín năm kiên cường chiến đấu, là kết quả của quá trình đấu tranh cách mạng của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng. Trong thắng lợi chung của cả nước có phần đóng góp của db và nhân dân Củ Chi.

            Trong suốt chín năm kháng chiến vô cùng gian lao nhưng đầy anh dũng, đảng viên, cán bộ vẫn bám dân, bám đất chiến đấu. Quần chúng nhân dân Củ Chi tin ở Đảng, đi theo Đảng. Đảng bộ Củ Chi đã phát huy được tinh thần cách mạng triệt để, vận dụng sáng tạo đường lối chiến tranh nhân dân của Đảng. Nhờ vậy mà chiến tranh nhân dân, chiến tranh du kích sớm phát triển ở Củ Chi. Cơ sở Đảng không ngừng được củng cố và phát triển đã đảm bảo cho yêu cầu chiến đấu và sản xuất.

            Nhưng vừa thắng thực dân Pháp chưa được bao lâu, niềm vui của người dân Củ Chi chưa được trọn vẹn, thì kẻ thù mới lại hung hăng nhảy vào Củ Chi. Người dân Củ Chi dưới sự lãnh đạo của Đảng lại tiếp tục đứng lên, phát huy truyền thống bất khuất, tinh thần anh dũng, tuyệt vời của khu 4, khu 5 Hóc Môn khi xưa để chiến đấu chống quân xâm lược Mỹ.